" І жэніцца, і родзіць вёска слаба..." ​ Гэтыя радкі з верша  Ніла Гілевіча яскрава адлюстроўваюць сучасную рэчаіснасць малых вёсак. На жаль, старыя не становяцца маладзей,  а іх дзеці і ўнукі даўно ўжо  жывуць у гарадах. І толькі бліжэй да сярэдзіны вясны  пачынаюць з’язджацца ў вёску дачнікі.

Гэта лёс большасці  маленькіх вёсачак нашай краіны. Пацікавіцца, як жывецца ў такіх населеных пунктах  “пастаянцам”, мы паспрабавалі ў вёсцы Крашуты, якая ад райцэнтра амаль у сарака кіламетрах і знаходзіцца на тэрыторыі  Краснапольскага  сельскага Савета.

Загадзя дамовіўшыся пра сустрэчу, я завітала да Міхаіла Сцяпанава, які родам з гэтай вёскі.  Мужчына ветліва запрасіў ў хату. Я заўважыла, што для адзінокага чалавека тут чыста і акуратна, толькі пах цыгарэт лезе ў вочы. У нас завязалася размова. Міхаіл нарадзіўся ў Крашутах  у канцы пяцідзесятых, таму вёску памятае ў самым “росквіце”, калі так можна сказаць пра Крашуты. Быў той час, як  вёска  славілася сваімі гаспадарамі – вельмі заможныя і працавітыя  людзі тут жылі.
– Уявіце сабе, толькі ў  нас было пяць фермаў: трымалі кароў, разводзілі свіней і авечак, – кажа Міхаіл Іванавіч.– У вёсцы былі свае кузьня, пачатковая школа, магазін, клуб. Нават рэйсавы аўтобус тры разы ў дзень з Расон хадзіў  да нас.  Вось царквы я не памятаю,  ды і ад бацькоў ніколі не чуў пра яе, хадзілі, калі трэба было,  ў Шульгі,  што ў Расіі, ад Крашут гэта не дужа далёка. Бывала, у нядзелю цэлымі сем'ямі туды на конях ездзілі. 

Двароў шэсцьдзясят у нас  некалі было, два статкі кароў трымалі.  Уяўляеце, для нас, малых, як здорава было – прыходзілася кароў пасці  не так часта! Дзяцей было вельмі многа. Во на канікулах было для нас раздолле – хадзілі на возера рыбачыць, добра што  Шэпельна амаль у вёсцы знаходзіцца. Бывала, вывудзім некалькі акунёў ці платвічак – шчаслівыя дамоў бяжым, а нам шмат і не трэба было. Цікавы быў сам працэс лоўлі. Ды і ад старэйшых хлопцаў малым  не хацелася дужа адставаць… Наогул, мясціны ў нас вельмі прыгожыя – лес, сасонніку нямала, многа ўзгоркаў  – вось  дзе раздолле было нам на  мяшках  зімой коўзацца. Зараз  успомніў,  аж расчуліўся крышку, – кажа мужчына.  – Шкада, што гэтага  больш не вярнуць, – старыя памерлі, сябры раз’ехаліся. Некаторыя прыязджаюсь летам у бацькоўскія хаты. Аднак такіх нямнога, часцей за ўсё сядзібы прададзены  іншым гаспадарам пад дачныя дамы. Тым не менш ведаю ўсіх у вёсцы, людзі нядрэнныя, за парадкам на прысядзібных участках сочаць,  а галоўнае, што няхай хоць  летам, але вёска не пусцее, а значыць, жывуць Крашуты. 

Я вось таксама пасля школы імкнуўся ў горад падацца, хацеў звязаць жыццё з такарнай справай, паступаў у расійскі тэхнікум па спецыяльнасці, аднак мяне не прынялі з-за “няхваткі” гадоў. Трэба было годзік пачакаць, як мне сказалі ў прыёмнай камісіі. Аднак год – вялікі час для маладога хлопца. Паехаў у Наваполацк, потым пайшоў у войска служыць, а калі вярнуўся, то пра такарную справу ўжо не думаў. У хуткім часе ажаніўся, нарадзілася дзіця. Да бацькоў прыязджалі па чарзе: у адны выхадныя да маіх, на наступныя – да жонкіных. Жыццё ішло сваім ходам. Калі маці засталася адна, прыйшлося тут бываць часцей, а калі зусім злягла, вымушаны быў пераехаць у вёску, уладкаваўся ў лясніцтва, каб дапрацаваць да пенсіённага ўзросту.  Сям’я  мяне не падтрымала, вымушаны быў паехаць  адзін, так тут і застаўся. Некалькі гадоў таму пахаваў маці. Мусіць, з тутэйшых жыхароў яна на могілках аказалася апошняй, – разважае мужчына,– усе “пайшлі” раней за яе.
Зараз у мяне куры, кот, сабака, які, дарэчы, любіць фатаграфавацца. Дзе ўжо толькі няма яго здымкаў?! Да нас у вёску два разы на тыдзень прыходзіць  аўталаўка, усё неабходнае можна купіць. Прыязджае паштовая машына: пенсію прывязуць, газету любімую, там жа куплю што-небудзь,  паштовай машынай аплочваю паслугі. Паспрабуй  да Краснаполля дабрацца, каб заплаціць. Добра летам – на веласіпедзе.  А  у паштаркі  ўсё можна зрабіць на месцы. Я і кнігі заказваю ў бібліятэчным аўтобусе. Праўда, зараз меней стаў чытаць, нешта зрок апошнім часам падводзіць, – кажа Міхаіл Іванавіч. – Таму жыццё ў сучасных аддаленых вёсках усё ж такі ёсць, толькі б здароўе не падводзіла. Летам весялей, ёсць больш заняткаў, нават на агарод выйсці –і то прыемна. А цяпер іншы  раз да мяне ў госці  сусед прыходзіць, крыху пагутарым і разбяжымся. 
На развітанне  фотаздымак на памяць, а дзе? 
 – Ну канечне, побач з сабакам, ён жа мая “знакамітасць”, – кажа гаспадар.

–Далей мы трымаем свой шлях да адзінай  крашутскай «старажылкі» Александрыны Казловай. На жаль, кватэрнага тэлефона ў яе няма, таму не ведаем, ці  “ пашанцуе” нам на гэты раз.  Аднак, да маёй радасці, усё склалася спрыяльна да нас. Не адразу, аднак гаспадыня  адчыніла дзверы.

–Доўга вам прыйшлося  б стукацца да мяне, сабачка ўжо стары, дык і не брэша. Сямнаццаць гадоў ён са мной побач, удваіх з ім дажываем свой век, – усміхаецца бабуля Александрына. – Прагнаць яго нават думак няма, унукі абяцаюць мне маладога шчанюка прывезці, а нашто ён мне?! Але, калі надумалі, хай вязуць, будзе два, – разважае бабуля. Успамінаць былое Александрына Андрэеўна не дужа хоча. –  Што было, тое прайшло , – кажа яна, – што пра яго  казаць? Некалі жыла вёска, народу было шмат, дзяцей у кожным двары па трое-чацвёра. 
 Нарадзілася я перад самай вайной, таму ўсіх яе жудасцяў не памятаю. Толькі ўжо пасляваеннае жыццё на памяці . Хадзіла ў школу, закончыла восем класаў, аднак паступаць нікуды не паехала. Маці аслепла, прыйшлося даглядаць яе, дапамагаць , ставіць на ногі малодшага брата. Пайшла працаваць у арцель, дзе  ні выхадных не было, ні прахадных. Аднак скардзіцца не трэба, усе жылі аднолькава, хаця цяжкасцей хапала. У гэту хату я выйшла замуж, мужык мой добры чалавек быў, працавіты. Ён і пабудаваў гэты дом. Двое дзетак у нас нарадзілася, – успамінае бабуля.  – Дачка прыязджае часта, яна недалёка жыве, агародзік на ёй, мне ён ужо не патрэбны, колькі  там трэба… А  вось сынок за мяжой жыве, аднак кожны тыдзень мы размаўляем з ім  па мабільным тэлефоне. Тры разы ў год ён прыязджае сюды. Дзеці не супраць мяне к сабе забраць, але чаму мне куды ехаць, калі тут я сама сабе гаспадыня. Вось кошачка павінна кацяніцца, у нас прыбаўленне, – усміхаецца бабуля Александрына. – Значыць, трэба будзе завіхацца каля яе. Боязна, канечне,  у вёсцы зімой, калі цямнее рана.  Баюся тады, каб нежаданыя госці не завіталі. Вясной і летам ужо неяк весялей, толькі б здароўе даў Бог. Нядаўна з парога звалілася, аступілася неяк, дык зараз галава баліць. Чую, што печань мяне крыху “падводзіць, “ – пью лекі. Можа, Вас цукеркамі пачаставаць?  – працягвае мне парачку бабуля. – А давайце я Вам фотакарткі сыночка пакажу, а можа, чайку Вам зрабіць? – завіхаецца каля нечаканага госця Александрына Андрэеўна. Напрыканцы сустрэчы пытаюся ў бабулі, ці ведае яна, адкуль назва вёскі пайшла. Жанчына замялася, але дадала, што вёска знаходзіцца на беразе возера, а слова “крашт” на нейкай мове і ёсць бераг, хаця яна не ўпэўнена ў гэтым. 
Час  нас падганяе, я  вымушана ехаць далей. Робім фотаздымак на памяць, жадаем адна адной здароўя,  і я накіроўваюся ў рэдакцыю.